Η Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου είναι κάθε χρόνο στις 13 Φεβρουάριου. Την ημέρα αυτή γιορτάζουμε τα γενέθλια του ραδιοφώνου. Είναι η μέρα που λειτουργεί πρώτη φορά το ραδιόφωνο του ΟΗΕ το 1946. Και από τότε ήπειροι που δοκιμάζονται ως προς την πρόσβαση στην εκπαίδευση χρησιμοποιούν πολύ το ραδιόφωνο.
Η γιορτή των γενεθλίων του γίνεται δέκα χρόνια τώρα. Και για το «Σκασιαρχείο», ακριβώς γιατί η σχέση μας με τα παιδιά δοκιμάστηκε την περίοδο της πανδημίας, είναι τα κεράκια του πρώτου χρόνου των γενεθλίων του.
Το ραδιόφωνο είναι ένα μέσο που ακόμη εξελίσσεται καθώς από την πρώτη στιγμή δεν σταμάτησαν οι πειραματισμοί για την μορφή του. Η σχέση του με τον ολοκληρωτισμό, το κράτος και την Πολιτική Επιστήμη, η σχέση του με την τεχνολογία και την παιδαγωγική, η σχέση του με τις κοινότητες και τα κοινωνικά κινήματα, η σχέση του με την τέχνη απασχολούν διαρκώς τους ανθρώπου που καταπιάνονται μαζί του. Για την ιστορία του υπάρχει η επίσημη ιστορία και η ανεπίσημη, αυτή που το καθιστά παράνομο. Πολλά θέματα που το αφορούν, ακριβώς γιατί η λογοκρισία είναι πολύ ισχυρή, σπάνια γίνονται γνωστά. Κι αυτό το μέσο όπως και τα άλλα δοκιμάζονται ως προ της δυνατότητά τους να πάρουν μέρος στη ζωή μας και στη ζωή των παιδιών.
Οι δυο παιδαγωγοί που συνέβαλλαν σ' αυτό το τελευταίο, o Janusz Korczak και ο Celestin Freinet, μας εμπνέουν σήμερα για τα πρώτα βήματα που κάνουμε. Και τους μνημονεύουμε γι' αυτά που πραγματευόμαστε.
Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου – Το «Σκασιαρχείο» έναν χρόνο στον αέρα
Στην περίοδο της πανδημίας τα ραδιόφωνα του «Σκασιαρχείου» άρχισαν να απλώνονται σε διάφερες πόλεις της Ελλάδας: στην Αθήνα, στα Χανιά, στο Ρέθυμνο και στην Αμαλιάδα. «Τα θρανία της Άνοιξης» με στον «Κοκκινολαίμη» τους στο κέντρο της Αθήνας άρχισαν να δίνουν τον ρυθμό. Και σαν ένα μελίσσι κοινωνικής παιδαγωγικής άρχισε να μεταδίδεται ο ήχος.
Ακολούθησε το Ράδιο Βατόλακκος Χανίων, το Μαγικό Ραδιόφωνο του Β1 στο Γκύζη στην Αθήνα, οι Ράδιο – πειρατές στο Ρέθυμνο, οι Ράδιο – κομήτες στην Αμαλιάδα και το ραδιόφωνο από το Δίκτυο Συνεργατικών Σχολείων με την παιδαγωγική Freinet στα Χανιά. Και η αλληλογραφία μας με το ραδιόφωνο των παιδιών της ομάδας Freinet της Αυστρίας που μας κάνει να ακούμε τους ήχους και τις φωνές των παιδιών μιας άλλης χώρας.
Από τον κινηματογράφο και το τυπογραφείο των παιδιών που εργαζόμαστε όλα αυτά τα δέκα χρόνια δημιουργίας του «Σκασιαρχείου» γρήγορα περάσαμε στο ραδιόφωνο. Να μπει στις τάξεις, να γίνουν στούντιο στις τάξεις, να δοκιμάσουμε μικρόφωνα, ηχεία και ενισχυτές, πομπούς και δέκτες, να ενώνουμε τις τεχνικές Freinet με τον τόπο της γλώσσας, να δημιουργούμε ομάδες, αρμοδιότητες και θεσμούς των παιδιών που καλούμαστε στο συμβούλιο της τάξης να τους αγκαλιάσουμε και να τους υπηρετήσουμε.
Έτσι ξεκινήσαμε. Κι αυτό το ραδιόφωνο της τάξης να το κάνουμε ραδιόφωνο στην αυλή του σχολείου και μετά ραδιοφωνικές εκπομπές στην κοινότητα και αλληλογραφία με άλλα σχολεία. Το έργο τέχνης του Άντον Κατς «Αυτιά και φωνές» (2018) που είχε ως θέμα του ένα ραδιόφωνο στο Πεδίο του Άρεως της Αθήνας ήταν η στιγμή γέννησης αυτού του ραδιοφωνικού κύκλου στο κέντρο της πόλης. Όπως με τη Λοξή Τάξη (2015) του Ζάφου Ξαγοράρη στο Πεδίο του Άρεως στραφήκαμε στις υπαίθριες τάξεις, έτσι και το ραδιόφωνο απέκτησε ένα όραμα κοινωνικής παιδαγωγικής. Ένα νέος κύκλος με ράδιο – κύματα ξεκινά. Για να περάσουμε πάλι στο τυπογραφείο με τον «Κοκκινολαίμη» (2020-) που επιμελείται ο Γιάννης Κορναράκης και περιέχει ραδιοφωνικά κείμενα, ελεύθερα κείμενα και παρουσιάσεις βιβλίων.
Να ‘μαστε λοιπόν! «Τα θρανία της Άνοιξης» κάνουν αυτό τον κύκλο που μόλις περιγράψαμε ένα χρόνο τώρα. Το ραδιόφωνό μας γίνεται σε τρία βήματα: μια εκπομπή του εκπαιδευτικού, μια εκπομπή με τα παιδιά στο στούντιο για να ενδυναμωθούν και μια εκπομπή που κάνουν μόνα τους, καθώς στέκονται στα πόδια τους. Επίσης στην τάξη ο πομπός βοηθά να ακούν τα παιδιά στην αυλή με τα μικρά ραδιόφωνα που έχουν στα χέρια τους. Το τρίπτυχό μας είναι τάξη – αυλή – κοινότητα. Ραδιόφωνο στα πάρκα, τις πλατείες, τους λόφους και τις παιδικές χαρές. Και στην κοινότητα αρχίσαμε να κάνουμε εκπομπές στο ραδιόφωνο της γειτονιάς των Εξαρχείων, το 2510, σε συνεργασία με τον Δημήτρη Μεϊμάρη.
Κι αρχίσαμε να αλληλογραφούμε με τον Θωμά Σίδερη του Πρώτου προγράμματος, τη Βαλεντίνα Παπαδημητράκη της εκπομπής «Ανέβα Μήλο, κατέβα ρόδι», τον Γιώργο Αλλαμανή του «μεταδεύτερου» και τον Άκη Ασπρογέρακα, του παλιού «Τυφλοπόντικα» και του παιδιού που αναμεταδίδει το σταθμό του Πολυτεχνείου το 1973. Μαζί του ετοιμάζουμε τα επόμενα βήματα, τους πομπούς που μπορούνε να πάνε σε κάθε σχολείο και αφού αλληλογραφήσουμε ως «Σκασιαρχείο» με το Υπουργείο Παιδείας, να μπορούμε να κάνουμε ραδιόφωνο «νόμιμα» μέσα στις τάξεις μας.
Γι' αυτό μπορούμε να κάνουμε ένα μικρό σχόλιο. Όταν το ραδιόφωνο αγαπήθηκε πολύ από τη νεολαία, μετά το Πολυτεχνείο στην Ελλάδα αλλά και λίγο πριν, δεν το είχαμε μέσα στο σχολείο. Η ελεύθερη ραδιοφωνία ήταν μια ουτοπία και μετά έγινε ιδιωτική. Είχαμε μόνο τους πειρατικούς σταθμούς μας. Τώρα είναι μια εύκαιρα να δοκιμάσουμε ξανά τις σχέσεις του σχολείου με το ραδιόφωνο για να έχουμε ένα ραδιόφωνο της κοινότητας. Όπως ένα σχολείο της κοινότητας.
Τα ραδιόφωνα του Σκασιαρχείου- Ραδιοφωνικές εμπειρίες
Wiener Radiobande
Στην αλληλογραφία μας με την παιδαγωγική ομάδα Freinet της Αυστρίας η Wanda Grünwald μας έστειλε το δικό της ραδιόφωνο.
Να πως μας το παρουσιάζει η Βιργινία Σπυράτου:
Ορίστε μερικά από τα θέματα του όμορφου ραδιοφώνου των παιδιών! Πως φαίνεται ο κόσμος με τα μάτια των παιδιών και των νέων; Αυτή ήταν από την αρχή η κεντρική ερώτηση της Wiener Radiobande. Το σχολικό έτος 2020/21 μαζεύουμε κάθε μήνα συναρπαστικές ιστορίες, τις οποίες διηγούνται παιδιά και νέοι. Οι πιο ωραίες ιστορίες ακούγονται στο ραδιόφωνο τον επόμενο μήνα. Τα παιδιά διηγούνται ιστορίες που έζησαν ή που φαντάστηκαν, ιστορίες σχετικά με το μέλλον. Πως σκέφτεσαι τη ζωή μετά από δέκα χρόνια.
Σε μια εκπομπή διηγούνται τα παιδιά του σχολείου της Zennerstraße συναρπαστικές ιστορίες με ήρωες και ηρωίδες τα ζώα. Υπάρχουν ταξίδια και περιπέτειες, γίνονται ανακαλύψεις και ξεκινάνε φιλίες. Πολλά συμβαίνουν στο δάσος και στη σαβάνα. Σε μια άλλη φτιάχνουν τρομαχτικές ιστορίες ή ιστορίες με αστυνομική πλοκή, λύνουν μυστήρια και ζουν περιπέτειες. Και μια παρόμοια έχει θέματα τα πνεύματα και το παρελθόν. Υπάρχει μια εκπομπή με θέμα τα Χριστούγεννα, μια άλλη με ιστορίες από την περιφέρεια που ζούνε, από τη γειτονιά τους. Σε μια εκπομπή ασχολούνται με την τεχνολογία στη γη και τις “πράσινες κεραίες στο διάστημα”. Με οικολογία και εξωγήινους. Υπάρχει και μια με θέμα τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις γλώσσες και τις σχέσεις στο πλαίσιο της ποικιλομορφίας, με άξονα τη ζωή και το μέλλον».
Ράδιο Βατόλακκος
Να τι μας γράφει και η Ελένη Ζαχαριάδου για το Ράδιο Βατόλακκος:
«Η βάση του Ράδιο – Βατόλακκος είναι το Ευρωπαϊκό Μαθητικό Ραδιόφωνο, μια πλατφόρμα όπου μπορούμε να δημοσιεύουμε και να ακούμε παραγωγές με ασφάλεια. Από την πρώτη φορά που το δοκιμάσαμε έγινε αγαπημένο μέσο έκφρασης και δημιουργίας, άλλοτε ατομικά και άλλοτε συνεργατικά. Η θεματολογία αστείρευτη, οι απαιτήσεις σε εξοπλισμό πολύ χαμηλές για διαδικτυακό ραδιόφωνο και το αποτέλεσμα εντυπωσιακό για τα παιδιά. Μέχρι σήμερα το ραδιόφωνό μας έχει στη συλλογή του αρκετές εκπομπές. Οι μαθητές και οι μαθήτριες επιλέγουν το θέμα της εκπομπής τους, γράφουν σχετικά με αυτό, και παρουσιάζουν τις ιδέες τους στον κόσμο, καλλιεργώντας την αισθητική τους μέσα από τη μουσική. Ειδικά σε συνθήκη πανδημίας, το ραδιόφωνο είναι από τις λίγες σχολικές δράσεις που φτάνουν στα σπίτια των παιδιών και γίνονται τόσο κατανοητές από τις οικογένειές τους. Συνδέει το σχολείο με το σπίτι κι ανοίγει ένα παράθυρο της σχολικής κοινότητας προς τον κόσμο».
Μαγικό Ραδιόφωνο
Να και τι μας γράφει το Δημοτικό Σχολείο από του Γκύζη:
«Εκπέμπουμε από το 41ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών και είμαστε χαρούμενες και χαρούμενοι γι' αυτό! Στην προσπάθεια να ακουστεί η φωνή των παιδιών, θέτοντας τη δικιά της δυναμική στη σημερινή κοινωνία, αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε το δικό μας ραδιόφωνο, ένα ραδιόφωνο των φίλων, της γειτονιάς, της πόλης! Η αρχή έγινε από τους εκπαιδευτικούς της τάξης, γρήγορα όμως ο λόγος πέρασε στα παιδιά και το μαγικό μας ταξίδι στον κόσμο του ραδιοφώνου ξεκίνησε με συνεργατικές εκπομπές για τον Αίσωπο και τα Χριστούγεννα! Γρήγορα, η Ραδιοφωνία έγινε αναπόσπαστο κομμάτι των συμβουλίων μας, όπου αποφασίζονται τα θέματα των εκπομπών, όπως έγινε άλλωστε και για το όνομά μας! Στο συμβούλιο, τα παιδιά παρουσιάζουν ποικίλες ιδέες και αναλαμβάνουν την ηχογράφηση, ομαδικά ή ατομικά. Κάθε μικρός δημοσιογράφος ηχογραφεί στο σπίτι του, σε μια ανοιχτή συνεργασία παιδιών, εκπαιδευτικών και γονέων. Ακόμα, εκπομπές δημιουργήθηκαν και στο σχολείο, με τη χαρά των παιδιών μπροστά στο μικρόφωνο να είναι αξιοζήλευτη!
Όμως, το «Μαγικό Ραδιόφωνο» μας έχει βοηθήσει και στην εκπαιδευτική διαδικασία! Κατά την περίοδο της καραντίνας, οι ιδιαίτερες συνθήκες της οποίας άλλωστε ήταν που οδήγησαν στην έναρξη των εκπομπών, τα παιδιά παρέμειναν δημιουργικά και (συν)εργατικά στήνοντας αφιερώματα για την Ειρήνη, τον Κορονοϊό κ.α. Έτσι, παρατηρήσαμε όχι μόνο πως βελτιώθηκε η αναγνωστική μας ικανότητα, αλλά και η αυτοπεποίθηση, η αίσθηση της συντροφιάς και της συμμετοχής. Ναι, όσες κι όσοι εμπλεκόμαστε στο Μαγικό Ραδιόφωνο, έχουμε ήδη πάρει το μεγάλο ραδιοφωνικό μας μάθημα! Μαθαίνουμε διαρκώς να επικοινωνούμε, να μιλάμε και – κυρίως – να ακούμε!»
Το ραδιόφωνο του Δικτύου
Στο ίδιο πλαίσιο της πανδημίας τοποθετείται και η ομάδα των Χανίων:
«Η ομάδα του Δικτύου Συνεργατικών Σχολείων Χανίων σκεπτόμενη τους τελευταίους μήνες που βιώνουμε αυτή τη δύστυχη συγκυρία της καραντίνας, αποφάσισε ως Δίκτυο Παιδαγωγών που αξιοποιούν τις μεθόδους του Σελεστίν Φρενέ να δημιουργήσει ένα ραδιόφωνο για τα παιδιά, με τα παιδιά, αλλά και για τους εκπαιδευτικούς. Στόχοι της δημιουργίας αυτού του ραδιοφώνου είναι πρωτίστως το σπάσιμο καθεστώς μοναξιάς σε καιρούς εγκλεισμού και η επικοινωνία των σχολείων /παιδιών/ εκπαιδευτικών του νομού. Επιπλέον, η σύνδεση των σχολείων/ παιδιών με την κοινότητα, η ενίσχυση των συνεργατικών πρακτικών/ τεχνικών Φρενέ στη διδακτική πράξη και η διάδοση των αρχών της παιδαγωγικής Φρενέ και της κοινωνικής παιδαγωγικής στην κοινότητα. Το ραδιόφωνο αυτό αποτελεί ευκαιρία για την ανάπτυξη των γνωστικών στόχων για τα παιδιά όλων των ηλικιών (ακρόαση, εξοικείωση στις δημοσιογραφικές τεχνικές, ανάπτυξη γραπτού και προφορικού λόγου), όπως επίσης και για την ομαδική αυτομόρφωση των εκπαιδευτικών της ομάδας μας.
Η λειτουργία του ραδιοφώνου έχει ξεκινήσει εδώ και 2 εβδομάδες και μετρά ήδη 11 εκπομπές από 3 σχολεία. Με τον καιρό αναμένεται το ραδιόφωνο να εμπλουτίζεται κι από άλλα σχολεία, παιδιά και εκπαιδευτικούς. Όλες οι εκπομπές ανεβαίνουν ηχογραφημένες σε πρώτη ακρόαση με διαμορφωμένο πρόγραμμα (δείτε εδώ το πρόγραμμα). Υπάρχουν συγκεντρωμένες στην πλατφόρμα του soundcloud και με ξεχωριστά άρθρα στο blog του Δικτύου (Ραδιοφωνικές εκπομπές). Η χαρά, ο ενθουσιασμός, η προσμονή και η δημιουργικότητα μας έχουν κατακλύσει το τελευταίο διάστημα με το ραδιόφωνο αυτό»!
Ραδιοκομήτες
Και ο δάσκαλος της φύσης Άγγελος Μιχαλόπουλος μας γράφει:
Οι “Ραδιοκομήτες” είναι το ραδιόφωνο του 4ου Δημοτικού Σχολείου Αμαλιάδας. Του αρέσει να ακούει τα παιδιά, ώστε να τους αρέσει να το ακούνε. Ήρθε σαν συνέχεια της εφημερίδας “Ο Σπόρος” που εκδίδεται από το 2019 κι έχει φτάσει τα 11 τεύχη. Ξεκίνησε στη διάρκεια της καραντίνας σαν μια απόπειρα να γεφυρωθεί το διάστημα που χώριζε τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς, με μια πράξη επικοινωνίας που θα συνοψίζει τις δυσκολίες που έθεσαν οι περιορισμοί της πανδημίας, διασχίζοντας το κενό και τη σιωπή σαν λαμπερός κομήτης. Η όλη προσπάθεια συντελέστηκε κάτω από τις συνθήκες που όρισαν οι ανάγκες, αλλά και οι πρακτικές που ακολουθήθηκαν από συναδέλφους του «Σκασιαρχείου». “Τα θρανία της άνοιξης” μάς άνοιξαν τον δρόμο και μαζί συνεχίζουμε…».
Ραδιοπειρατές
Οι Ραδιοπειρατές του Γ΄1 από το 16ο Δ.Σ Ρεθύμνου μας γράφουν:
«Είμαστε πειρατές στη μαθητική ραδιοθάλασσα. Ανεβήκαμε για πρώτη φορά στο πειρατικό ραδιοκάραβο του Γ1 που είχαμε δεμένο εδώ, στο παλιό ενετικό λιμάνι του Ρεθύμνου, αυτό με τον παλιό αιγυπτιακό φάρο. Πρώτο ταξίδι έτυχε ναύλος με καιρό κοροναϊό/ “Μέσα στην αντάρα και στον χαμό/ τραβήξαμε κουπί κόντρα στον καιρό/ με αστρολάβο για οδηγό.” (δικό μας …μέτρια λαϊκό). Το ταξίδι μας είναι απόφαση που πήραμε όλοι/ ες μαζί σε κάποιο θαλάσσιο Συμβούλιο της Παρασκευής. Αν και η πρώτη μας απόπειρα ήταν έργο συλλογικό σε 3 πράξεις, η τρικυμία του δεύτερου λοκντάουν που ακολούθησε δεν άφησε περιθώρια να σκεφτούμε πως θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε τις συνεργατικές εκπομπές ο καθένας από το σπίτι του. Αργότερα ένα «Μαγικό Ραδιόφωνο» που συναντήσαμε έξω από το Αλγέρι το λευκό μάς έδειξε το δρόμο. Οι Ραδιοπειρατές ταξιδεύουμε με τον πολύχρωμο άνεμο της φαντασίας : μυθολογία και συνταγές για κεκάκια, δικαιώματα των παιδιών αλλά και video games, παραμύθια και ανέκδοτα, μουσική και αδέσποτες αγάπες , να τι έδωσε δύναμη στα πανιά μας στο πρώτο αυτό ταξίδι.
Όμως εμείς είμαστε πειρατές. Σαν τους Δροσουλίτες θα μας δεις κάτω στο Φραγκοκάστελλο της Κρήτης για μια στιγμή του Μάη και έπειτα θα ψιθυρίσεις “Fata Morgana” χαμογελώντας με νόημα. Δεν μπορούμε να σας πούμε παρά μόνο αυτό: οι Ραδιοπειρατές έχουν πιάσει στεριά. Σε ένα λόφο κρυμμένοι μες στα πεύκα μόλις θάψαμε τα λάφυρα της πρώτης περιπέτειας. Ανάμεσα στα δέντρα κρυμμένοι τις Παρασκευές σχεδιάζουμε την επόμενη εξόρμηση με προσοχή σε κάθε λεπτομέρεια. Από κάτω μας η επιβλητική θέα του παλιού λιμανιού με το καράβι μας προσωρινά δεμένο και ανυπόμονο. Δίπλα μας οι νέοι μας φίλοι συνοδοιπόροι: τα παιδιά του Μπάμπη, του Χρήστου, της Φωτεινή, της Ελένης. Τους ακούμε, δεν τους βλέπουμε γιατί, όπως λέει και ο Μπάμπης όταν αλλάζει ο κόσμος δεν τον βλέπουμε αλλά τον ακούμε!»
Βιβλίο και ραδιόφωνο
Τα βιβλία επίσης που εκδίδονται αυτή την περίοδο αφορούν και το ραδιόφωνο. Ένα βιβλίο μπορούμε να προτείνουμε στη χώρα μας ως εξαιρετικό. Το βιβλίο της Valeria Luiselli «Το αρχείο των χαμένων παιδιών» (2019) είναι μια καταγραφή μητρικών γλωσσών, προσφυγιάς, μετανάστευσης, μουσικών, ραδιόφωνου αυτοκινήτου και ήχων της πόλης σ' ένα μεγάλο ταξίδι της λογοτεχνικής Αμερικής. Πρόκειται για ένα βιβλίο που μπορεί να γίνει λέσχη ανάγνωσης για μας που το ραδιόφωνο είναι ένας χώρος πειραματισμού για το πώς μπορούμε να φτάσουμε στη φωνή των παιδιών.
Για μας «Τα θρανία της Άνοιξης» είναι μια ευτυχής συγκυρία να μιλάμε ραδιοφωνικά και να αναμετριόμαστε με τα περισσότερα από εκατό χρόνια της παιδαγωγικής και του ραδιοφώνου. Αλλά και για όλα τα ραδιόφωνα του «Σκασιαρχείου» όλα αυτά γύρω μας είναι μια μεγάλη πρόκληση, για να φτάσουμε στις φωνές των παιδιών.
Χρόνια πολλά και συνεργατικά στους πειραματισμούς μας!
Τα ραδιόφωνα του «Σκασιαρχείου»
ΟΙ ΡΑΔΙΟΠΕΙΡΑΤΕΣ ΤΟΥ Γ΄1 … και άλλες περιπέτειες
Παιδαγωγική Ομάδα ΄Το Σκασιαρχείο΄΄Ομάδα Βιβλιοθήκης_
Διαβάστε επίσης
Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ – Ο ΚΟΚΚΙΝΟΛΑΙΜΗΣ
ΣΧΟΛΙΑ