Η παιδαγωγική Φρενέ στην τάξη μας

(Last Updated On: 15 Μαρτίου, 2023)

Η παιδαγωγική Φρενέ έχει βασικό σκοπό ένα ελεύθερο, ανοιχτό και συνεργατικό σχολείο.

Ο Σελεστάν Φρενέ (15 Οκτωβρίου 1896 – 8 Οκτωβρίου 1966) ήταν διακεκριμένος Γάλλος παιδαγωγός και εκπαιδευτικός μεταρρυθμιστής. Η παιδαγωγική του εφαρμόζεται μέχρι και σήμερα, κυρίως μέσω του κινήματος του Μοντέρνου Σχολείου. Στην Ελλάδα, έχει συγκροτηθεί από το 2012 μία παιδαγωγική ομάδα-σωματείο με την ονομασία «Το ΣΚΑΣΙΑΡΧΕΙΟ – Πειραματικοί ψηλαφισμοί για ένα σχολείο της Κοινότητας». Σκοπός της είναι η ανταλλαγή απόψεων, ιδεών και προτάσεων σ' ένα σχολείο-κοινότητα όπου οι τεχνικές του Σελεστάν Φρενέ, η κριτική και η θεσμική παιδαγωγική βρίσκουν τη θέση τους.

Η παιδαγωγική Φρενέ συγκροτείται από θεμελιακές αρχές, όπως:

-συνεργασία και πολιτειότητα
-κοινοτική –συνεταιριστική οργάνωση της σχολικής ζωής
-ελεύθερη έκφραση και επικοινωνία
-«φυσική» μέθοδος μάθησης
-έρευνα- πειραματικός ψηλαφισμός
-σύνδεση του σχολείου με την κοινότητα-κοινωνία
-σεβασμός στο παιδί και στα δικαιώματά του

Ο Φρενέ προκειμένου να εφαρμόσει τις αρχές αυτές εισήγαγε παιδαγωγικές καινοτομίες και εκπαιδευτικές τεχνικές που άλλαξαν τον τρόπο λειτουργίας και την φιλοσοφία του παραδοσιακού σχολείου και διατηρούν στο ακέραιο, ακόμη και τώρα, την αξία τους.

Χαρακτηριστικές από τις τεχνικές του που προάγουν τη φυσική μέθοδο μάθησης, τη συνεργατική και συμμετοχική μάθηση, την ελευθερία έκφρασης και λόγου και την πολιτειότητα είναι:

• Τυπογραφείο (εφημερίδα, μικρά βιβλία)
• Ελεύθερα κείμενα
• Τι νέα;
• Έρευνες
• Σχέδια εργασίας
• Κινηματογράφος
• Αλληλογραφία
• Συμβούλια
• Σχολικοί συνεταιρισμοί
• Έξοδος στην κοινότητα
• Εργαστήρια τέχνης

Μπορείτε να δείτε περισσότερα για τον Φρενέ παρακολουθώντας το βίντεο Εκπαίδευση με ερωτήσεις  ή την ταινία που αναφέρεται στη ζωή του Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΠΟΥ ΑΦΗΝΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΝΑ ΟΝΕΙΡΕΥΟΝΤΑΙ

Η παιδαγωγική Φρενέ στην τάξη μας

Στην παρακάτω ενότητα περιγράφονται αναλυτικότερα οι εξής τεχνικές:

1. Τι νέα; & Έρευνες
2. Ελεύθερα κείμενα
3. Συνέλευση & Εφημερίδα τοίχου
4. Τυπογραφείο
5. Ραδιόφωνο & Τέχνη
6. Αρχιτεκτονική στο σχολείο και Έξοδος στην κοινότητα

Σε παλαιότερο άρθρο στη σελίδα του Σκασιαρχείου (διαβάστε εδώ), είχα περιγράψει πως είναι να δουλεύεις με την παιδαγωγική Φρενέ σ' ένα μικρό σχολείο.

Χαρακτηριστικά είχα αναφέρει:

Η παιδαγωγική Φρενέ αναζητά αρχικά να ριζώσει μέσα σε μικρές δομές. Ο ίδιος ο χαρακτήρας του ολιγοθέσιου σχολείου προϋποθέτει την αλληλοδιδακτική και τη συνεργασία μεταξύ μαθητών διαφορετικών ηλικιών. Αν θέλεις όμως να δουλέψεις με την παιδαγωγική Φρενέ, δεν έχει σημασία αν οι μαθητές/τριες είναι 6, 26 ή 56. Το να δουλεύεις με την παιδαγωγική του Φρενέ, σημαίνει ότι επιτρέπεις στη ζωή να μπει μέσα στην τάξη, οργανώνοντας στιγμές διαλόγου, ανταλλαγών, παρουσιάσεων, συνεργασίας, στιγμές που τα παιδιά είναι δρώντα πρόσωπα σε σχέση τόσο με τη δική τους παραγωγή όσο και με των άλλων. Σημαίνει ότι βάζεις τη ζωή μέσα στην τάξη λαμβάνοντας το βίωμα του κάθε παιδιού. Τα βιωμένα γεγονότα είναι αυτά που θα του επιτρέψουν να έχει σημεία αναφοράς στην προσέγγιση των εννοιών. (Fabienne Bureau, νηπιαγωγός, Ξεκινώντας με την Παιδαγωγική Φρενέ, Αθήνα, 2017).

Σε αυτό το άρθρο, λοιπόν, θα περιγράψω πως δουλέψαμε με την παιδαγωγική Φρενέ σ' ένα τμήμα με 20 παιδιά και σε συνθήκες πανδημίας.

Τη σχολική χρονιά που διανύσαμε, οι μαθητές/τριες και η δασκάλα της Γ' τάξης του Δημοτικού Σχολείου Ταυρωνίτη Χανίων αξιοποιήσαμε στο μέγιστο αρκετές από τις τεχνικές της Παιδαγωγικής Φρενέ. Το σημαντικότερο όμως είναι πως, μέσα από τις τεχνικές, ενισχύθηκε αρκετά η φιλοσοφία της παιδαγωγικής αυτής και οι στόχοι της. Αναπτύξαμε την ενσυναίσθηση, τη φαντασία, τη δημιουργικότητα, τη συνεργασία, την ελευθερία έκφρασης, την κριτική σκέψη, την ισότητα και τον σεβασμό. Τα παιδιά είχαν την ευκαιρία από τις πρώτες κιόλας ημέρες του Σεπτέμβρη να δουν άλλους τρόπους προσέγγισης της μάθησης. Τρόπους τους οποίους «αγκάλιασαν» με μεγάλη προθυμία και εις βάθος. Είναι απαραίτητο να σημειώσουμε εδώ, ότι η τάξη αυτή δεν είχε στο παρελθόν οποιαδήποτε επαφή με αντίστοιχες τεχνικές.

Εργαστήκαμε ποικιλοτρόπως λόγω των περίεργων συνθηκών που βιώνουμε, όπου χρειάστηκε να εντάξουμε την ασύγχρονη εκπαίδευση και αργότερα και τη σύγχρονη.

1. Τι νέα; & Έρευνες

Ξεκινήσαμε τη διαδικασία αυτή μαθαίνοντας τι είναι νέα για μας. Ύστερα ακολούθησε η πιο θεσμική μορφή τους με αρμοδιότητες των παιδιών. Καθιερώθηκε να γίνεται κάθε Δευτέρα πρωί για 15΄.

Στα νέα τα παιδιά εκφράζονται ελεύθερα είτε με το να φέρνουν τις δικές τους ανακοινώσεις και παρουσιάσεις είτε με το να ρωτούν και να μαθαίνουν περισσότερα για τα νέα των συμμαθητών/τριών τους. Περιμένουν τη σειρά τους και σέβονται τον/την συνομιλητή/τρια τους.
Μέσα από αυτή τη διαδικασία προέκυψαν οι πρώτες έρευνες των παιδιών όπως για τις χελώνες, για τα καβούρια και για τα χειρουργεία-ατυχήματα, αλλά και για ζώα υπό εξαφάνιση.

Τα νέα τα συνεχίσαμε και στην εξ αποστάσεως κρατώντας πολλά στοιχεία από τη δια ζώσης. Ένα παιδί ήταν υπεύθυνο στο λόγο, ενώ τα άλλα σήκωναν εικονικά το χέρι και άλλο για το χρόνο. Όσο άρχιζαν να εξοικειώνονται με την πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης, υπήρχαν παιδιά που ήταν και υπεύθυνα πίνακα. Στη φάση αυτή τα νέα διαρκούσαν 30', γιατί φάνηκε ότι τα παιδιά ήθελαν να μιλήσουν περισσότερο και να αλληλοεπιδράσουν με τα υπόλοιπα.

2. Ελεύθερα κείμενα

Τα ελεύθερα κείμενα τα ξεκινήσαμε με ένα μικρό παιχνίδι, θέλοντας να κατανοήσουν τα παιδιά πως μπορούν πολλοί άνθρωποι μαζί να συνεργαστούν και να δημιουργήσουν. Σχεδίασα ένα απλό λουλούδι στον πίνακα και ύστερα ζήτησα από τα παιδιά να παρέμβουν ένα ένα με διαφορετικό χρώμα δίνοντας τη δική τους διάσταση. Στο τέλος, παρατηρήσαμε το αποτέλεσμα και καταλήξαμε στο συμπέρασμα πως όταν αφήνουμε χώρο στη διόρθωση και στον εμπλουτισμό από την ομάδα μας, τότε γινόμαστε και οι ίδιοι/ες καλύτεροι/ες και εξελισσόμαστε.

Έτσι η διαδικασία των ελεύθερων κειμένων απογειώθηκε από τις δημιουργίες των παιδιών. Ήθελαν όλο και περισσότερο να γράφουν, να τα διαβάζουν, να ψηφίζουν και να αποτυπώνουν στον πίνακα τα κείμενα των άλλων. Η επόμενη φορά που ακολουθούσε ήταν για τη διόρθωση, γραμματική και συντακτικό και τον τυχόν εμπλουτισμό των κειμένων. Αξιοποιείται δηλαδή η ελεύθερη έκφρασή τους για διδασκαλία γραμματικής, ορθογραφίας, ανάγνωσης και κειμενικών ειδών.

Τα κείμενα αυτά τα αναρτούσαμε στην εφημερίδα τοίχου της τάξης και του σχολείου.

Στην εξ αποστάσεως έγινε μια μικρή παραλλαγή. Τα παιδιά έγραφαν τα κείμενα στο δικό τους χρόνο και έστελναν ζωγραφιές που απεικόνιζαν το θέμα. Την ημέρα του ελεύθερου κειμένου με τη βοήθεια του εργαλείου padlet αναρτούσαμε την κάθε ζωγραφιά ή τον τίτλο του κειμένου που ακούγαμε και στο τέλος ψηφίζαμε με μια καρδιά το κείμενο που θέλαμε.

3. Συνέλευση & Εφημερίδα τοίχου

Τις πρώτες μέρες διαβάσαμε το βιβλίο «Τι μπορείς να κάνεις με μια ιδέα;» του Kobi Yamada. Μια ιστορία για να μας εμπνεύσει να καλωσορίσουμε την ιδέα, να της δώσουμε χώρο να αναπτυχθεί και να δούμε τι θα συμβεί στη συνέχεια. Έτσι ξεκίνησε η εφημερίδα τοίχου, όπου τα παιδιά είχαν την δυνατότητα κατά τη διάρκεια της εβδομάδας να γράφουν κριτικές, προτάσεις και συγχαρητήρια. Στο τέλος της εβδομάδας, στη συνέλευση τάξης, συζητούσαμε όσα είχαν γράψει και συναποφασίζαμε κατόπιν ψηφοφορίας.

΄Όπως και στα νέα, τα παιδιά αναλαμβάνουν ρόλους και ακούν προσεχτικά όλες τις απόψεις. Είναι μια διαδικασία που αντιλαμβάνονται την έννοια της δημοκρατίας και το σεβασμό προς τους/τις άλλους/ες. Εκεί όπου τα δικαιώματα των παιδιών έχουν υπόσταση.

Κατά τη διάρκεια της εξ αποστάσεως, η εφημερίδα τοίχου μετατράπηκε σε διαδικτυακή με τη χρήση του padlet. Η συνέλευση μας έγινε πιο δυνατή ανακαλύπτοντας τα είδη των κριτικών σε προβλήματα που αφορούν μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας και όχι μόνο τα εσωτερικά θέματα συμπεριφορών.

4. Τυπογραφείο

• Σχολική εφημερίδα και αλληλογραφία

Κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς εκδώσαμε 3 τεύχη της εφημερίδας μας, ένα για κάθε τρίμηνο, με τίτλο “Η φωνή των παιδιών”. Η διαδικασία επιλογής του τίτλου, του εξωφύλλου και διαφόρων θεμάτων έγινε μέσα από τη συνέλευση μας.

Σκοπός της εφημερίδας ήταν να αποτυπώσει την πραγματικότητα των παιδιών.
Οι μαθητές/τριες έγραψαν άρθρα κάποια ατομικά και κάποια συνεργατικά με θέματα της επικαιρότητας, αλλά και ελεύθερα κείμενα με τα δικά τους ενδιαφέροντα. Υλοποιήσαν έρευνες, πήραν συνεντεύξεις και δημιούργησαν τα δικά τους σταυρόλεξα και κρυπτόλεξα.
Τα παιδιά συνέχισαν να εργάζονται για τη σχολική τους εφημερίδα και κατά τη διάρκεια της καραντίνας με τον ίδιο ζήλο.

Ύστερα από κάθε έκδοση, τα παιδιά πουλούσαν, με ένα μικρό αντίτιμο ή με ελεύθερη συνεισφορά, στο χώρο του σχολείου, στο χωριό και σε συγγενείς τους. Με τα έσοδα του 1ου και 2ου τεύχους, είχαμε σαν στόχο να εκδίδουμε το επόμενο τεύχος μας. Τα έσοδα του 3ου τεύχους αποφασίσαμε να γίνουν δωρεά στη Συλλογική Κουζίνα Αλληλεγγύης Χανίων, στον Σύλλογο Ορίζοντα Χανίων και στα Παιδικά Χωριά ΣΟΣ.

Η διάδοση της έφερε και το πρώτο γράμμα από τα παιδιά της Ε-ΣΤ' του τριθέσιου Δημοτικού Σχολείου Αντισκαρίου Ηρακλείου και τη δασκάλα τους Νάγια Κοκμοτού. Το γράμμα αυτό περιλάμβανε τις εντυπώσεις τους για το έντυπο και την προσδοκία να διαβάσουμε κι εμείς τη δική τους όταν εκδοθεί. Έτσι κι έγινε! Καθ' όλη τη διάρκεια της χρονιάς, ανταλλάζαμε τις εφημερίδες μας, τα νέα μας και τις ιδέες μας δίνοντας κίνητρα η μία τάξη στην άλλη.

Το ίδιο κίνητρο πήρε και μία μικρότερη τάξη του σχολείου που έφτιαξε την πρώτη της χειροποίητη εφημερίδα.

Διαβάστε διαδικτυακά το 1ο , 2ο και 3ο τεύχος μέσα από τη σελίδα του σχολείου

• Μικρά βιβλία

Τα μικρά βιβλία είναι μία ακόμη τεχνική που βοηθάει τα παιδιά να εκφραστούν ελεύθερα μέσα από μία ιδιαίτερη και δημιουργική διαδικασία. Τα παιδιά με ένα απλό χαρτί Α4 παράγουν σε πολλά αντίτυπα 8σελιδα βιβλιαράκια. Ερευνούν, συνεργάζονται, δημιουργούν έργα τα οποία απευθύνονται σε πραγματικό κοινό.  Δείτε περισσότερα στο άρθρο “Μικρό Βιβλίο”

Τα δικά μας μικρά βιβλία είχαν ποικίλα θέματα. Τα παιδιά με αφορμή την 28η Οκτωβρίου έγραψαν για τα “Ναι” και “Όχι”, δηλαδή που λέμε εμείς ναι και που όχι. Στην περίοδο του καρναβαλιού έφταιξαν μικρά βιβλία με την ιστορία της μάσκας. Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα παιδικού βιβλίου και με το τρόπο που εργαστήκαμε, έγραψαν δικές τους ιστορίες και βιβλιαράκια με πληροφορίες.

Απολαύστε μία μικρή να διαβάζει τι μας προσφέρουν τα βιβλία.

5. Ραδιόφωνο και Τέχνη

Η δημιουργία ραδιοφωνικών εκπομπών, η λογοτεχνία και ο κινηματογράφος ενίσχυσαν περισσότερο την ελεύθερη έκφραση των παιδιών. Επιπλέον, μας δόθηκε ευκαιρία για επικοινωνία με την κοινότητα και ανάπτυξη διαφόρων θεμάτων όπως τα δικαιώματα του παιδιού και του ανθρώπου, το περιβάλλον, το φύλο και τη φιλία.

• Λογοτεχνία

Το παιδικό βιβλίο ήταν για μας ένα εργαλείο που μας βοήθησε ιδιαίτερα στο να προσεγγίσουμε διάφορα θέματα, να χαλαρώνουμε και να συμμετέχουμε δημιουργικά. Μέσα από τα βιβλία, εμπνευστήκαμε για να φτιάξουμε τους δικούς μας κανόνες, την εφημερίδα τοίχου (όπως αναφέρθηκε παραπάνω) και τη δανειστική μας βιβλιοθήκη κρατώντας τετράδιο δανεισμού από τα ίδια τα παιδιά.

Γνωρίσαμε συγγραφείς διαδικτυακά και τις πήραμε συνεντεύξεις.  Γίνονταν προτάσεις για το βιβλίο της εβδομάδας, αλλά και η παρουσίαση και ανάγνωση ενός βιβλίου μία φορά την εβδομάδα από κάποιο παιδί. Επίσης, παίξαμε πολλά παιχνίδια δημιουργικής γραφής και θεατρικών αυτοσχεδιασμών.

[Μερικά από τα βιβλία που ασχοληθήκαμε: Η Μένια η μοναδική, Το βιβλίο με τα λάθη, Ο χορός της Χαράς, Μια φορά κι έναν καιρό ήταν το βιβλίο, Μια αγκαλιά κι ένα φιλί κι ένα κουτό κουτί, Συντροφιά με τη Λιλιπούπολη, Ο μικρός Φρανκ Αρχιτέκτονας)

Δείτε μερικούς τρόπους επεξεργασίας κάποιων βιβλίων:
ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ ΜΕ ΤΗ ΛΙΛΙΠΟΥΠΟΛΗ
ΜΙΑ ΑΓΚΑΛΙΑ ΚΙ ΕΝΑ ΦΙΛΙ ΚΙ ΕΝΑ ΚΟΥΤΟ ΚΟΥΤΙ
Μια φορά κι έναν καιρό ήταν το βιβλίο (αριθμός 5 στο άρθρο)

• Ραδιόφωνο

Το ραδιόφωνο ξεκίνησε με τη συμμετοχή μας στο Ραδιόφωνο του Δικτύου Συνεργατικών Σχολείων Χανίων . Οι εκπομπές ήταν ηχογραφημένες και ανέβαιναν διαδικτυακά στην ιστοσελίδα του Δικτύου. Εκεί ακούγαμε τις δικές μας εκπομπές και τις εκπομπές και των άλλων σχολείων. Η επιλογή των θεμάτων ήταν ελεύθερη και γίνονταν από τα παιδιά. Υπήρχαν και φορές που μου δίνονταν η ευκαιρία να δημιουργήσω και γω εκπομπές που απευθύνονταν στα παιδιά. Άλλωστε, ήταν “το ραδιόφωνο των ελεύθερα εκφραζόμενων παιδιών και εκπαιδευτικών”. Επιπλέον, ήταν ένα μέσο για να σπάσουμε τη μοναξιά της καραντίνας και να είμαστε συχνότερα πιο κοντά.

Τα παιδιά επέλεγαν να κάνουν εκπομπές με ιστορίες που είχαν γράψει, ενημερωτικές και γνώσεων. Κάποιες ήταν ατομικές και κάποιες συνεργατικές.

Η εκπομπή που ήταν πρωτότυπη για τα παιδιά ήταν το Ακουστικό Θέατρο. Ένα εργαλείο ώστε να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να εκφραστούν δημιουργικά, να αναπτύξουν τις φυσικές και διανοητικές ικανότητες, να διαμορφώσουν την αισθητική αντίληψη, τόσο ως δέκτες, αλλά και ως δημιουργοί και να αναπτύξουν το πνεύμα της συνεργασίας, της υπευθυνότητας και της επικοινωνίας!
Το θέατρο της Πέμπτης με τίτλο “«Ρωμαίος και Ιουλιέτα…σαν τον σκύλο με τη γάτα»” είναι ένα θεατρικό έργο μέσα από τη ραδιοφωνική μας εκπομπή. [Μία διασκευή του Γιάννη Καλατζόπουλου από το γνωστό θεατρικό έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ «Ρωμαίος και Ιουλιέτα».]

Τέλος μεγάλο ενδιαφέρον είχε η ζωντανή ραδιοφωνική εκπομπή στο τέλος της σχολικής χρονιάς με τίτλο “Bye Bye Σχολείο”, με θέμα τι μας άρεσε και τι όχι από τη χρονιά που πέρασε και τι θα θέλαμε από την επόμενη.

Ακούστε συγκεντρωμένες τις εκπομπές μας:

Όλες οι εκπομπές της Γ' τάξης
Ακουστικό θέατρο
Εκπομπές Δικτύου
Διαβάστε επίσης ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΡΑΔΙΟΦΩΝΟΥ – ΤΟ «ΣΚΑΣΙΑΡΧΕΙΟ» ΕΝΑΝ ΧΡΟΝΟ ΣΤΟΝ ΑΕΡΑ

• Κινηματογράφος

Η ενασχόληση με τον κινηματογράφο χωρίστηκε σε δύο μέρη. Το πρώτο ήταν η θέαση ταινιών μικρού μήκους και η επεξεργασία τους με βάση το θέμα και τα τεχνικά χαρακτηριστικά. Το δεύτερο ήταν η παραγωγή ταινίας μικρού μήκους.

Οι ταινίες που παρακολουθήσαμε εμπλουτίστηκαν με παιχνίδια, δημιουργική γραφή, κατασκευές και συζήτηση. Η κατανόηση και αποκωδικοποίηση των εκφραστικών μέσων των δημιουργών μας βοήθησε να περάσουμε από την απόλαυση, στη διερεύνηση των συναισθημάτων και στην έκφραση και δημιουργία.

Με αφορμή την 28η Οκτωβρίου και σε συνδυασμό με τις δραστηριότητες εκείνη την περίοδο, παρακολουθήσαμε και επεξεργαστήκαμε την ταινία “Ο πόλεμος δεν είναι παιχνίδι”. Για τα δικαιώματα του παιδιού ασχοληθήκαμε με την ταινία “Σχοινιά” (δείτε περισσότερα εδώ) και για τα στερεότυπα των φύλων με την ταινία “Mall“. (η φωτογραφία είναι μία αφίσα από μια μαθήτρια ύστερα από την προβολή της ταινίας)

Πριν τις γιορτές των Χριστουγέννων, παρακολουθήσαμε την ταινία “Hey deer” (δείτε περισσότερα εδώ). Στο πλαίσιο της Αρχιτεκτονικής στο σχολείο, επεξεργαστήκαμε την ταινία “The lighthouse man”.

[*Οι ταινίες που δεν είναι διαθέσιμες, μας έχουν παραχωρηθεί από τη Λέσχη Κινηματογράφου του Φεστιβάλ Χανίων στο οποίο συμμετέχω]

Μέσα από τον κινηματογραφικό γραμματισμό, τα παιδιά αντιλήφθηκαν περισσότερα για τις ταινίες και η παραγωγή δική μας ταινία μικρού μήκους ήταν πιο εύκολη.  Το θέμα και το σενάριο δημιουργήθηκε με επιλογή των παιδιών, κατόπιν καταιγισμού ιδεών και ψηφοφορίας.

Στη σκηνοθεσία συνεργαστήκαμε με τη θεατρολόγο του σχολείου μας. Τα παιδιά ήταν ενεργά καθ' όλη τη διάρκεια δημιουργίας της ταινίας προσφέροντάς τους την απόλαυση της έκφρασης και της δημιουργίας, αλλά και την “παράλληλη γνώση”.

*Παράλληλη γνώση:  Παραγωγή λόγου, σύνδεση λόγου με εικόνα, αφήγηση, κατασκευή σκηνικών… (Σταύρος Γρόσδος, Κινηματογράφος και δημιουργική γραφή, 2018)

Η ταινία προβλήθηκε σε φεστιβάλ μαθητικών ταινιών και μπορείτε να τη δείτε εδώ

6. Αρχιτεκτονική στο σχολείο και Έξοδος στην κοινότητα

Άλλος ένας τρόπος για να ενισχύσουμε τη φιλοσοφία της παιδαγωγικής Φρενέ, ήταν η ενασχόληση με έννοιες της αρχιτεκτονικής.

Πρώτη δραστηριότητα ήταν «Οι σχεδιαστές εσωτερικού χώρου», όπου τα παιδιά θα έπρεπε να σχεδιάσουν την κάτοψη του δωματίου τους ή κάποιου μέρους του σπιτιού τους. Η αρχική ιδέα και σχεδιασμός είναι από τη συνάδελφο Κυριακή Τριανταφυλλίδου. Τα παιδιά μαθαίνουν την έννοια της κάτοψης, χρησιμοποιούν χάρακες και αντιλαμβάνονται καλύτερα τον χώρο και τις μονάδες μέτρησης.

Με αφορμή, αργότερα, της 28ης Οκτωβρίου, πραγματοποιήσαμε έξοδο στην κοινότητα. Στο χωριό όπου βρίσκεται το σχολείο υπάρχει μνημείο πεσόντων και μία ιστορική γέφυρα, η οποία αποτέλεσε σημείο μαχών κατά τη Μάχη της Κρήτης το 1941. Πριν την έξοδό μας είχαμε σχηματίσει τη συντομότερη διαδρομή που ακολουθήσουμε σε εκτυπωμένους χάρτες της περιοχής. Η μελέτη του χάρτη βοηθά τα παιδιά να προσανατολιστούν στο χώρο και να δώσουν κατευθύνσεις. Στα σημεία της επίσκεψής μας τα παιδιά χωρίστηκαν σε ομάδες αναλαμβάνοντας μία δραστηριότητα.

Στη συνέχεια μες τη χρονιά, ακολούθησαν δραστηριότητες όπως η «Αποστολή χάρτης» όπου τα παιδιά καλούνταν να σχεδιάσουν το χάρτη της γειτονιάς τους. Κύριο σκοπό είχε να ενεργοποιήσει την παρατηρητικότητα των παιδιών, να μάθουν τα χαρακτηριστικά των χαρτών και να εκφραστούν. Η δραστηριότητα “Αρχιτέκτονες της γειτονιάς”, έδωσε στα παιδιά την ευκαιρία να σχεδιάσουν συνεργατικά πως θα ήθελαν να είναι η γειτονιάς τους πάνω σε μια μακέτα.

Μπορείτε να διαβάσετε αναλυτικότερα για τις δράσεις στο άρθρο Αρχιτεκτονική στο σχολείο

Ακολούθησε η “Υιοθεσία παραλίας” και η διαδικτυακή αλληλογραφία με τον Δήμαρχο. Εκεί ανακαλύψαμε την έννοια του δημόσιου χώρου και πως μπορούμε να παρέμβουμε ως πολίτες.

Το ίδιο αποτέλεσμα είχε και ο ερχομός κομποστοποιητή στο σχολείο, με τα παιδιά να ενημερώνουν το υπόλοιπο σχολείο για τη λειτουργία του και το σημαντικό του ρόλο.

Με αφορμή την ταινία “The lighthouse man” (όπως αναφέρθηκε παραπάνω), τα παιδιά γνώρισαν την ιστορία του φάρου των Χανίων και γενικότερα για τους φάρους στην Ελλάδα. Κατασκεύασαν τους δικούς μας και σκέφτηκαν που θα ήθελαν να βάλουν τον φάρο τους, ποιον/α θέλουν να προστατεύει ή σε ποιον/α να δείχνει το δρόμο!

Οι φάροι μπήκαν στο μουσείο και γράφτηκαν κείμενα για τη λειτουργία των φάρων που είχαν. Το μουσείο σχεδιάστηκε στον διαδραστικό πίνακα από τα παιδιά με το εργαλείο artsteps. Το έχτισαν, το έβαψαν και το διακόσμησαν! Άνοιξε την πόρτα την Παγκόσμια Ημέρα Μουσείων!  (Δείτε το μουσείο)

Επεξεργαστήκαμε το βιβλίο “Ο μικρός Φρανκ αρχιτέκτονας” του Φρανκ Βιβα και τα παιδιά έφτιαξαν κτίρια και έπιπλα με το δικό τους μοναδικό τρόπο.

Τέλος, σε συνδυασμό με τις εξόδους μας, τον πειραματικό ψηλαφισμό και τη φυσική μέθοδο μάθησης πραγματοποιήθηκε η δράση “Μικροί αρχαιολόγοι” στην παραλία της περιοχής.
Μια διαδικασία έρευνας, ανακάλυψης και παιχνιδιού με την οποία τα παιδιά μαθαίνουν με βιωματικό τρόπο για τους πολιτισμούς που διδάσκονται στην Ιστορία της Γ' τάξη.

Παιδαγωγική Φρενέ και Συμμετοχική Μάθηση

Όλες αυτές οι τεχνικές συμπλήρωναν η μία την άλλη και συνδυάζονταν. Τα αποτελέσματα ήταν τα παιδιά να αποκτούν σε μεγάλο βαθμό τη γνώση αβίαστα και να δέχονται πιο εύκολα και το απλό μάθημα μέσα από το βιβλίο. Επιπλέον, άρχισαν να ακούγονται οι φωνές των παιδιών που μέχρι πρότινος δυσκολεύονταν. Τα παιδιά που είχαν μεγαλύτερη ευελιξία στο γνωστικό επίπεδο, “τραβούσαν” μαζί τους και αυτά που αντιμετώπιζαν δυσκολίες. Όλο και περισσότερα παιδιά ήθελα να συμμετέχουν στη συγγραφή άρθρου, στις έρευνες, στη δημιουργία εκπομπής για το ραδιόφωνο και στη συγγραφή ελεύθερου κειμένου. Διαδικασίες που δε στερούνταν τίποτα από την γνωστή παραγωγή λόγου με τις γραμματικές και ορθογραφικές διορθώσεις. Ο ενθουσιασμός τους προερχόταν από το γεγονός ότι τα κείμενά τους θα τα διάβαζε ή θα τα άκουγε πραγματικό κοινό.

Εκείνο όμως που τα ενεργοποιούσε ήταν η συμμετοχή τους στη μάθηση και η δυνατότητα να παίρνουν πρωτοβουλίες.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ιδέα μίας μαθήτριας να εντάξουμε στο πλάνο ημέρας μας, στο μάθημα της Γλώσσας, τη συγγραφή γραμμάτων προς έναν συμμαθητή τους που έσπασε το χέρι του και απουσίαζε για πολλές μέρες. Να κάναμε δηλαδή εκείνη την ημέρα κείμενο, όπως ανέφερε και η ίδια! Βέβαια ενημερώθηκαν πως στο επίπεδο του μαθήματος θα χρειαζόταν να γίνει διόρθωση και να καθαρογράψουν το μήνυμά τους. Και έγινε με μεγάλη προθυμία!!! Θυμηθήκαμε ορθογραφικούς και γραμματικούς κανόνες και έγραψαν τα νέα της τάξης που χάνει ο συμμαθητής τους αυτές τις μέρες, ευχές και λέξεις φιλίας και αγάπης!

Η συμμετοχική μάθηση συνεχιζόταν και σε διάφορα άλλα μαθήματα, όπως η Μελέτη Περιβάλλοντος, τα Θρησκευτικά και η Ευέλικτη Ζώνη.

Ο καθαρισμός της παραλίας, η απόκτηση κομποστοποιητή στο σχολείο, η ζωντανή εκπομπή και το ακουστικό θέατρο, η δανειστική βιβλιοθήκη και η ώρα της εβδομάδας, όπου τα παιδιά παρουσίαζαν κάτι που ήθελαν, όπως πειράματα ή βιβλία, είναι λίγες από τις προτάσεις τους που έφεραν στη συνέλευση και υλοποιήθηκαν.

Η κινητοποίηση τους και ότι ακουγόταν η φωνή τους ήταν η μεγαλύτερη δύναμη και χαρά, που μπορούσαν να πάρουν, γιατί είχαμε μάθει πως με μια ιδέα μπορείς να αλλάξεις τον κόσμο και αυτό το έβλεπαν στην πράξη.

Αυτός είναι και ένας από τους πιο σημαντικούς σκοπούς μας ως εκπαιδευτικοί. Τα παιδιά μέσα από τα ερεθίσματα που θα λάβουν να μπορούν από μόνα τους να δημιουργούν, να προβληματίζονται, να ενεργούν, ώστε να γίνουν οι «αρχιτέκτονες» του δικού τους μέλλοντος!!!

Αυτή σχολική χρονιά ωστόσο κλείνει με ένα μεγάλο προβληματισμό. Τα νέα μέτρα του Υπουργείου Παιδείας και συγκεκριμένα ο τρόπος που θα πρέπει να πραγματοποιούνται τα προγράμματα (πλέον εργαστήρια δεξιοτήτων) φαίνεται να μην αφήνουν πολλά περιθώρια για συμμετοχική μάθηση. Όταν όλα θα πρέπει από την αρχή να είναι προκαθορισμένα, με αυστηρό και προγραμματισμένο τρόπο, πώς θα αφήνουμε χώρο στα παιδιά να παίρνουν πρωτοβουλίες και να αποφασίζουν; Όταν ένα πρόγραμμα θα πρέπει να γίνεται στο χρονικό διάστημα ενός τριμήνου και όχι στο σύνολο της χρονιάς, πώς θα εξελίσσονται και θα δημιουργούν; Όταν ο/η εκπαιδευτικός θα πιέζεται με σκοπό όλα τα παιδιά να ανέβουν ταυτόχρονα στο ίδιο βάθρο της επιτυχίας, ώστε και ο/η ίδιος/α να αξιολογηθεί καλά, πώς θα αφήνει τα παιδιά να εκφράζονται ελεύθερα; Όταν οι γονείς με ανεβασμένο μορφωτικό επίπεδο, θα τρέχουν να βρουν τα καλύτερα σχολεία για τα παιδιά τους και θα αφήνουν πίσω τους γονείς και παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες, πώς μία τάξη και ένα σχολείο θα είναι συμπεριληπτικά και ισότιμα και τα παιδιά να παρακινούνται το ένα από το άλλο;

Αν θέλουμε ένα σχολείο δημόσιο, συμπεριληπτικό και δημοκρατικό, όπου τα παιδιά θα γίνονται ευτυχισμένα και μορφωμένα πρόσωπα, υπεύθυνα και συνεργατικά μέλη μιας δημοκρατικής κοινωνίας, πρέπει να εργαστούμε και να παλέψουμε γι' αυτό. Αυτό είναι που κάνει και την παιδαγωγική Φρενέ διαφορετική. Γιατί ο Φρενέ δεν περίμενε την μεγάλη επαναστατική στιγμή για να βάλλει μπροστά το έργο του. Για τον Φρενέ σημαίνει πως το σχολείο μπορεί να αρχίσει από την πράξη τώρα.