Ένας παιδαγωγός της αλληλεγγύης και της ανθρωπιάς, υπερασπιστής των παιδιών και των δικαιωμάτων τους ήταν ο Γιάνους Κόρτσακ.
Ο Γιάνους Κόρτσακ (1878-1942) γεννήθηκε στη Βαρσοβία. Ήταν εβραϊκής και πολωνικής καταγωγής και ήταν γιατρός και δάσκαλος. Το δημοφιλές παρατσούκλι του ήταν «Γέρο – Δόκτωρ» και ήταν από τους πρώτους που μίλησαν για την υποκειμενικότητα του παιδιού και τα δικαιώματά του, ήδη από το 1924. Ίδρυσε το πρωτοποριακό ορφανοτροφείο το Σπίτι των Ορφανών και εξέδωσε το πρώτο παιδικό περιοδικό, Η Μικρή Επιθεώρηση (1926-1939), ένθετο στην εβραϊκή εφημερίδα, Η Επιθεώρησή μας. Πέθανε στους θαλάμους αερίων το 1942 μαζί με τα παιδιά του.
Το 2012 ήταν πανευρωπαϊκό έτος αφιερωμένο στη μνήμη του. Το 2014 διοργανώθηκε μεγάλη εκδήλωση για τον Κόρτσακ από το Συνήγορο του Παιδιού και την Παιδαγωγική Ομάδα «Σκασιαρχείο». Το 2015 το θέατρο Πόρτα ανέβασε την παράσταση του Ντέιβιντ Γκρεγκ «Ποιος είναι ο Δόκτωρ Κόρτσακ». Το 2016 κυκλοφόρησε το βιβλίο του “Το δικαίωμα του παιδιού στο σεβασμό” (Πόλις 2016).
Πηγή: Παιδαγωγική Ομάδα “Το Σκασιαρχείο”
Λέτε: “Είναι κουραστικό να συναναστρέφεσαι παιδιά”
Έχετε δίκιο.
Προσθέτετε:
“Γιατί πρέπει να κατέβεις στο επίπεδό τους, να χαμηλώσεις, να σκύψεις, να λυγίσεις, να γίνεις μικρός”
Εδώ σφάλλετε.
Δεν είναι αυτό που κουράζει πιο πολύ.
Φταίει μάλλον που είστε υποχρεωμένοι
Να φτάσετε στο ύψος των συναισθημάτων τους.
Να τεντωθείτε, να μακρύνετε, να σηκωθείτε στις μύτες των ποδιών.
Για να μην τα πληγώσετε.
Γιάνους Κόρτσακ
Παιδαγωγός της αλληλεγγύης – Η ζωή και το έργο του
Μέρος της σειράς οι Παιδαγωγοί της αλληλεγγύης είναι το βιβλίο “Αγαπώντας χωρίς αυταπάτες”, της Edith Biewend, μετ. Φώτη Κοκαβέση επιμ. Γιώργος Τσιάκαλος, εκδ. Επίκεντρο.
Γράφει ο Άγγελος Μιχαλόπουλος, δάσκαλος και μέλος του Σκασιαρχείου
Το όνομα του Γιάνους Κόρτσακ, συνδέθηκε με το κίνημα υπεράσπισης των δικαιωμάτων του παιδιού. Συνεπής με όσα διακήρυττε, ακολούθησε τα παιδιά του εβραϊκού ορφανοτροφείου της Βαρσοβίας που διηύθυνε, μέχρι το μαρτυρικό τέλος στο στρατόπεδο εξόντωσης της Τρεμπλίνκα. Για τον Κόρτσακ το παιδί αποτελεί ακέραιη μορφή ζωής, ούτε καλύτερη ούτε χειρότερη ηθικά από αυτή του ενήλικα. Οι μεγάλοι υπερέχουν σε δύναμη, ενώ το παιδί απομένει αβοήθητο σε έναν κόσμο που λειτουργεί στα μέτρα τους.
Στη βιογραφία το υλικό αναπλάθεται ελεύθερα, έτσι που να αποφεύγεται η γραμμική περιοδολόγηση, κάτι που επιτρέπει η αφήγηση να είναι πιο άμεση και παραστατική. Η ανασκόπηση της παιδικής του ηλικίας είναι διαρκής. Ανασύρει βιώματα με στοχαστική διάθεση, προκειμένου να κατανοήσει τις αντιδράσεις, τις επιθυμίες και την ιδιοσυγκρασία των νέων. Στο κείμενο συμπλέκονται αρμονικά το εθνολογικό υπόβαθρο και το συγγενικό status, όπου έχουμε τη ψυχική νόσο του πατέρα, την πτώχευση της οικογένειας, τη γιαγιά που τον στηρίζει. Ως μαθητής βλέπει τη φαντασία του συνθλίβεται στα γρανάζια της τυπικής εκπαίδευσης, ενώ υπομένει στωικά τον καταναγκασμό και τη σοβαροφάνεια. Αντηρίδα ψυχικής ανθεκτικότητας η γιαγιά του, που τον ενθαρρύνει και τον εμπιστεύεται.
Είναι σταθερά τα μοτίβα της αγάπης και του θανάτου. Ο Κόρτσακ ανάγει τον σεβασμό σε δικαίωμα μέσα από το σύνολο του έργου του. Του δίνει έννομο αντίκρισμα μέσα από τους θεσμούς του παιδικού δικαστηρίου, του συμβολαιογραφείου και της αναγνώρισης της παιδικής περιουσίας. Είναι αυτός ο σεβασμός που δεν έχουν απολαύσει οι νέοι της εποχής του, όταν στρατολογούνται σε φασιστικά μορφώματα και ξεσπούν τη βία που έχουν εσωτερικεύσει σε ανθρώπους ανυπεράσπιστους. Ο εκπαιδευτικός δεν είναι έξω από τις δυναμικές γραμμές που ορίζει το ψυχικό πεδίο του παιδιού. Επηρεάζεται και διεγείρεται. Εκεί εντοπίζεται η αυθεντικότητα με την οποία σχετίζεται μαζί του. Μεριμνά για τα όρια που θα κρατήσουν τον νεαρό άνθρωπο προστατευμένο από κινδύνους που απειλούν τη φυσική και ψυχική του υγεία, αλλά του είναι αδιάφορος ο καθωσπρεπισμός και η βολή των μεγάλων.
Κι ο θάνατος; Είναι μέσα στις αμφιβολίες, την ανασφάλεια, τις παλινωδίες, τις καταθλιπτικές του βυθίσεις. Ο ίδιος κυκλοφορεί με χάπια στην τσέπη για την ώρα που δεν θα αντέχει πλέον την πραγματικότητα. Η παρουσία του θανάτου τον αφυπνίζει μπροστά στο αδιέξοδο. Πάντα βρίσκει τη λύση. Δυστυχώς δεν είναι στο χέρι του να ακυρώσει τα προβλήματα. «Η Γερουσία των Τρελών», θεατρικό του 1930, μιλάει για όλα όσα θα γνωρίσει η ανθρωπότητα την επόμενη δεκαετία με το ολοκαύτωμα. Παρατηρεί ότι οι μεγάλοι στερούν από τα παιδιά την ελευθερία να δημιουργήσουν, ανιχνεύοντας μόνα τους τα όρια, μεριμνώντας για την αυτοπροστασία τους, με απώτερο στόχο να φτάσουν στην αυτοπραγμάτωση. Όταν βλέπει τα ορφανά να αργοσβήνουν στο γκέτο, κάνει ό,τι μπορεί για να τα κρατήσει στη ζωή. Του περνά, όμως, από το μυαλό και η ευθανασία. Την απορρίπτει αμέσως. Όπως κι αν το δει κανείς, πρόκειται για δολοφονία.
Αφοσιωμένος στην «υπόθεση του παιδιού»
Το βιβλίο παραδίδει μια συγκινητική κατάθεση των τρόπων που μετήλθε για να μείνει στη ζωή, αντικρίζοντας καθημερινά τον θάνατο. Άλλοτε εύθραυστος κι αδύναμος, άλλοτε ενθουσιώδης και φωνακλάς. Ποτέ όμως, απογοητευμένος. Έχει όλα τα χαρακτηριστικά του ήρωα: θάρρος, ηθική, οξυδέρκεια, αλλά και τη σκοτεινή πλευρά της αμφιβολίας, του φόβου και της κατάθλιψης, όπως παρατηρεί ο Γ. Τσιάκαλος στον πρόλογο.
Δεσμεύεται στην «υπόθεση του παιδιού»: από τις παιδαγωγικές καινοτομίες της αυτοδιοικούμενης κοινότητας μέχρι τον καθημερινό αγώνα να εξασφαλίσει ψωμί για τα ορφανά. Έως την τελευταία ημέρα δεν αμελεί τη ζωή. Κοιτάζει τον ουρανό μήπως περάσει κάποιος κορυδαλλός, ενώ ποτίζει τα λουλούδια. Θα του δοθεί η ευκαιρία να δραπετεύσει με την ανοχή των δημίων του, αλλά η συναισθηματική δέσμευση τον κρατάει κοντά στα μελλοθάνατα ορφανά. Ο πόνος για τον πόνο που θα νιώσουν, αν τα εγκαταλείψει, δε λογαριάζεται. «Δεν επιθυμώ κακό για κανέναν» γράφει σε μια από τις τελευταίες του σημειώσεις, πραγματική υπόμνηση στην αξία της ζωής, μιας ζωής που δεν έχει νόημα χωρίς τη συμπόνια για τους άλλους.
Δίχως μια χαρούμενη και γεμάτη παιδική ηλικία, δεν μπορεί να ανθίσει η μεταγενέστερη ενήλικη ζωή. Το παιδί δεν πρέπει να μεγαλώσει, για να γίνει άνθρωπος, είναι ήδη άνθρωπος.
Γιάνους Κόρτσακ
Διαβάστε επίσης
Τα ημερολόγια του Janusz Korczak
Ο Γιάνους Κόρτσακ και τα δικαιώματα του παιδιού
ΤΖΟΝΑΘΑΝ ΚΟΖΟΛ, ΕΝΑΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
Πηγές εικόνων: Αντικλείδι, The Books' Journal
Σχετικές Αναρτήσεις:
Φωτεινή Δημοπούλου
Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, μέλος της Παιδαγωγικής Ομάδας "Σκασιαρχείο" και του Δικτύου Συνεργατικών Σχολείων Χανίων.
ΣΧΟΛΙΑ